Oversyn over dei norske lyrikkdebutantane 1998

Å gjera "ein Borum" …

Den nå døde danske forfattaren og kritikaren Poul Borums gjennomgangar av eit års lyrikkproduksjon er velkjende og frykta. Få hadde som han evna og motet til med eit par korte setningar å setta ei bok på plass. Sjølv er eg ein altfor forsiktig person til å gje meg ut på slikt. Dessutan har eg ein gong – for alle, trudde eg – bestemt meg for at eg ikkje vil skriva om bøker eg ikkje får noko ut av. I alle fall ikkje når forfattaren er ukjend. At ein person du aldri har høyrt om har skrive ei bok du aldri bør lesa, det er vel knappast noko å kasta bort tid på.

Eg les altså meir enn eg melder, bare for å ha sagt dét: Dei som har lese meldingane mine i Dag og tid og Vagant kan jo kanskje ha fått inntrykk av at eg likar alt eg les. Men slik er det ikkje. Og det er med ei viss uro eg nå skal ta opp hansken, som det heiter, og presentera alle dei norske lyrikkdebutantane frå i fjor. Uro over at eg ikkje kan leva opp til Borums nivå, og uro over at eg for eit fåtal av bøkene sin del skal til med å vurdera det som ikkje talar til meg så direkte at eg berre må skriva om det. Men det aller meste er bra, det kan eg like godt slå fast med det same. Og så er det nå eit faktum at folk som Olav H. Hauge og Tor Ulven blei mykje betre forfattarar nokre år etter at dei hadde debutert, same kva kyrkjelydane måtte meina …

Å tella ting er alltid artig. I 1998 var det 12 norske lyrikarar som debuterte, 5 kvinner og 7 menn. Tre debuterte på Cappelen, tre på Samlaget, to på Gyldendal, ein på Aschehoug og ein på kvart av dei tre meir hippe forlaga Tiden, Oktober og Kolon.

(Kolon og Oktober hadde dei finaste omslaga. Tiden var dei einaste som hadde spandert hard perm, og den boka var òg ganske fin. Cappelen sine diktbøker såg som vanleg ut slik religionsbøkene for folkeskulen såg ut i 70-åra.)

Særleg spennande synest eg den store innbyrdes aldersskilnaden er. Mellom eldstemann, fødd i 1947, og yngstekvinne, fødd i 1975, er det ein avstand på 28 år, og ingen av desse ligg ekstremt langt frå resten av feltet: Fire er fødde i 40- og 50-åra, fire i 60-åra og fire i 70-åra. Med denne jamne delinga mellom ulike årsgrupper står det også tydeleg fram kor ulike dei må vera, eller kor ulikt dei må oppleva verda, desse forfattarane. Dei kjem frå ulike generasjonar, dei har ulike referansar og ulike vurderingar. Og her ligg det overgripande perspektivet eg vel å nytta i fortsettinga. Eg deler altså bøkene inn i tre grupper, etter kva tiår forfattaren er fødd i.

Dei vaksne

Fire forfattarar er fødde i 40- og 50-åra:

Per Jonassen (f. 1947): Nattlamper. Kolon.
Rune Hesjedal (f. 1952): Nesten hegredikt. Samlaget.
Halvdan Magnus Hansen (f. 1953): Utan å ta metermålet fram. Samlaget.
Torill Hvalsengen (f. 1957): Dvergsang. Cappelen.

Dei vaksne har eit konkret utgangspunkt for dikta sine. Røyndomen er nærværande, og det står tydelege personar fram i bøkene. Ein heimvend sjømann (Jonassen), ein fullvaksen akademikar frå bergenskanten (Hesjedal), ein intellektuell og ikkje heilt ung pussig skrue-luring-type (Hansen) og eit pille- og død-menneske (Hvalsengen).

Å omformulera synspunkta mine frå meldingane eg skreiv i haust vil vera både unødvendig og vanskeleg. Det er nå ein gong oftast slik at ein formulerer seg slik ein vil første gongen. Så eg vel i staden å klippa ned litt frå artiklane mine i Dag og tid og Vagant. Først ut er Rune Hesjedal:

Den blonde guten smiler

til ein tilfeldig turist, ei gul
gravemaskin lèt grabben kvile
mot gatesteinen, på fortauskafeen
ikkje langt frå Den Blå Stein ler
ei kvinne frå regjeringa og lèt
kvitvinsglaset fylle for tredje
gong: I denne formiddagstime
er Bergen unplugged utan
silikon, det umogelege eksisterer
i beste velgåande, vitskap er
blitt til vrøvl, ei ro strekker
seg like til botanisk hage

Dette er Hesjedal sin måte å skriva på: Stream of conciousness-aktig på eit vis, sidan observasjonane kjem etter kvarandre utan nokon poetisk konsentrasjon kring det eine elementet, det eine ordet. Men samstundes med ei avgrensing, ei innsirkling av diktets situasjon.

Sjølve skildringa strekk seg ut frå området midt i Bergen sentrum, frå plassen ved Den blå steinen (eit kunstverk, ein flat stein der folk plar avtala å møtast) og uteserveringane (Maxime og, meir truleg i høve til regjeringskvinna, Logehaven), og endar opp i den botaniske hagen, som ligg på Nygårdshøyden, høgdedraget like bak.

Innanfor denne avgrensa horisonten går det føre seg ei oppbremsing, ei oppløysing av den målretta handlinga som menneska sin måte å vera på. Guten smiler til ein "tilfeldig" person, regjeringsdama drikk endå eit glas vin i staden for å regjera, gravemaskina står ubrukt. Og munnen blir brukt til smil og lått, ikkje til ord.

I denne situasjonen er det altså at kjensla av det ekte, og av roa senkar seg. Ein situasjon me vel alle kan kjenna oss att i, og som me på ein endefram og tilforlateleg måte blir presenterte for.

Men så enkelt er det nok likevel ikkje. For om me ser nærmare etter, så er det noko anna som ligg latent her: At Bergen er "unplugged" og "utan silikon" er nå så si sak, som uttrykk for det som ikkje er tukla med. Tidstypiske uttrykk, sogar. Og der ligg vel noko av problemet: Som MTV unplugged-serien, med akustiske konsertsett, som programmet Silikonfri sone, er sommarformiddagen i bysentrumet ein konstruert ærlegdom, ei fiksjonalisering av det urørte og eit blendverk for menneske med behov for å løfta opp beina og seia til seg sjølv at dei har ro i sjela.

Dette er underbygd på mange måtar i diktet. Turisten er åpenbart ute på ei komersialisert oppleving. Gravmemaskina kjem til å byrja å grava igjen. Regjeringsdama må snart tilbake til Oslo. Og den avsluttande par-oppstillinga med vitskapen som vrøvl og roa i den botaniske hagen, understreker nettopp inntrykket av Bergen sentrum som ein idyllisk hage, eit planta og planlagt stykke oppleving.

Slik får diktet eit dobbelt lag, ei spenning mellom overflatas ro og den underliggande motsatsen. Og dette er også uttrykt på det språklege planet, i møtet mellom dei enkle observasjonane og det klassiske klisjéspråket: "tilfeldig turist" er ein allusjon. At gravemaskinen "let" grabben "kvile" er svært uoriginale besjelingar gjennom verba. "I denne formiddagstime" utan bestemming er svulstig nok, og heile formuleringa "det umogelege eksisterer i beste velgåande" er langt over haugen.

Så langt dette einskilde diktet, som etter mitt syn må føra fram til følgande foreløpige konklusjon: Det språklege medvitet, som tangerer dei meir "innhaldsmessige" sidene, og som ikkje bryt med diktets lydlege schwong og eleganse når ein les det, saman med evna til å skapa interessante spenningar i det tematiske, fører Hesjedal ut av mengda av mørkeskyttarar og – nettopp: – tilfeldige turistar i den norske lyrikken.

Idyll-undersøkinga frå diktet ovanfor finn me òg att seinare i boka, i ein av dei kortare og mindre springande tekstane:

Nesten hegredikt

Der elva vidar seg ut, der vassmolekylane
får kvile litt i si evige ferd mellom land og
hav, hav og land, har vegkontoret
murt ein rasteplass. Og ingeniøren seier
til si Solveig: – Her hadde det nesten passa
med ein sånn fugl
som berre står og står

Her, i bokas titteldikt, er det på ny noko på spel som har med det vakre og det fabrikerte, med det museale og det eigentlege å gjera. Men om ein ser nærmare etter, så etablerer ikkje denne samlinga noko samanhengande laup eller ei heilskapleg fortelling. I staden er det, på same måte som i dikta ovanfor, ein situasjon me blir presenterte for om me les boka på tvers. Eller kanskje rettare: eit perspektiv. Dette perspektivet ligg hos ein vaksen mann, ein lærar frå Arna ved Bergen. Og jamvel om det ikkje alltid handlar om han, så er det han som fører ordet.

Dikta har med andre ord ei stemme. Og det er det jo eigentleg ikkje noko uvanleg i. Men det eg finn besnærande ved denne boka, er at stemma på sett og vis utvidar seg. Jo meir ein les, jo meir står det fram eit menneske av desse sidene. Og dét er ikkje så vanleg som ein gjerne skulle tru. For mykje av dagens lyrikk er anten så skriftorientert eller så abstrakt at stemma forblir kroppslaus gjennom heile boka. Eg likar godt slike dikt også, bevares. Men eg likar dette òg: Ei forankring i stad og rom, ei konkretisering og ei materialisering av eit subjekt som gjer seg synleg gjennom skrifta, og ikkje berre i henne.

Her meiner eg ein debutant av Hesjedals støyping har noko viktig å bidra med. Gjennom sin tydelegare tilgang på ein horisont, på ein heilskap og ein eigen individualitet, kan han nærma seg ein lyrikk som ikkje er bortvend "poesi pure", men som i staden held på eit individ-orientert uttrykk som samstundes er forankra i røyndomen. Og slik byr han på ein opnare og på sett og vis mindre forfengeleg lyrikk enn mange av dei yngre og meir "interessante" forfattarane soknar til.

Dette er nok den tydelegste formuleringa mi av kva som kjenneteikner desse vaksne forfattarane. Men det same burde skine igjennom om ein ser på Per Jonassens Nattlamper:

Boka inneheld fleire tekstar som har med arbeid å gjera, og faktisk også nokre som har eit ganske tydeleg klassestandpunkt. Til dømes i åpninga: "Jeg er ikke deltaker / eier eller andelshaver / Jeg søker arbeid …"

Men om dette er ein belasta tradisjon å gå inn i, der dikta har ein tendens til å mista alt som gjer dei til poesi, så turnerer forfattaren det elegant. Med sikker sans for sjangeren observerar han det ein kanskje kan kalla ein arbeidarhorisont, og faldar ut dikt om kjærleik, om draumar – og om arbeid. Men aldri utan at det blir dikt av det.

Jonassen er oppteken av den franske lyrikken frå førre hundreåret, dei såkalla symbolistane, og i ein del av tekstane kjenner ein nærværet av kanskje særleg Rimbaud sine bilete: "Jeg snakker til / himmelens skyer / havs bølger / og trærs skygger // De sier: Kjenner vi deg / Brenner din hjelm av gull / Rommer dine hender / himmelens tomhet …"

Desse to spora, arbeidaren og det symbolistiske, møter kvarandre i starten av boka, der dikta handlar om det å vera sjømann. – Rimbaud har som kjent skrive eit digert dikt om ein båt som siglar rundt i verda, "Le Bateau Ivre" (Ein båt i rus). Her kjem dessutan bokas tittel tydeleg til sin rett. For som framsideillustrasjonen signaliserer, kan nattlampar vera slike farga lys som ein ser på havet etter at det har blitt mørkt. Men ikkje berre:

DEN GAMLE SANGEN

Tropenattens blinkende lamper
Rangoon Manilla og Vera Cruz
byer vi lot synke i et hav
lastet med triste drømmer
en ankerplass og hvite skjorter

Vi fant Victoriahuset i Bombay
med det rustne skiltet:
Joseph Conrad bodde her 1882
Ett år på horehus
i vifters søte bris lukt av krydder
firfisler og små rom en trapp opp

Mens kjærlighetens mellommenn
stakk av med våre hyrer
og lot gullringene fuktes
av rennende ferskenkjøtt
lå vi fastlåst
i stormers nav av purpurrus
og nynnet den gamle sangen
om kjærlighet

At dette diktet inneheld referansar til det nemnde båt-diktet til Rimbaud, og ein sekvens om utbyttarane – "Kjærlighetens mellommenn", er nå så si sak. Viktigare er det sjølvsagt at diktet fungerer. Og det gjer det på den måten fleire av tekstane i denne boka fungerer på: Det er ikkje det at dei avset det eine tydelege biletet. I staden er det ein glidande straum av skildring ein blir presentert for. Og dei samlar seg, trass alt, i ei avsluttande punktuering.

Dikta som biletstraumar, altså. Og svært mange av dei har element, bitar som er kreative og gode. Anten det er "hvite skjorter" som bilete på sjømenn på land, eller denne skildring av heimvendinga til bustaden i Noreg: "vi mista flyet på Schippol / og kofferten på Kastrup / vi fant en drosje som tok oss hjem / og nøkkelen under matta".

Og så til Halvdan Magnus Hansen. Det kan godt vera sant som det står i baksideklisjeane, at han er "formsikker og belest". Men det som først og fremst slår meg, er at me har å gjera med ein skarpsindig og intellektuell luring. Meir analytisk enn lyrisk, eigentleg. Og med ein underfundig humor eg meir anar enn forstår:

Den lystige enka kjem
Kroppen hennar syng
Ho smiler under kjolen

Eg blunkar til ho
Ho kjem til meg
Vil ho ete meg?

Enka, enka!
Eg spring til han kloke bror min
Har du peiling på naturvitskapane, gut?

Seier bror min med høg klar røyst
Du må vere budd skal du leike med kvinnfolk
Bror min ler og les
Går og ler mens han les

På denne måten framstår Hansen i dei mest markante og sjølvstendige dikta i denne boka, som ein forfattar som stiller opp litt halvskeive dikt som ikkje byr fram klare svar, men som har eit eller anna med humor og det å ha og ikkje ha ein ståstad i verda å gjera.

Me merkar oss at diktet inneheld ei dobbel rørsle. Det gåtefulle ein ikkje heilt fattar, altså enka, kjem imot. Samstundes går det kjende og det som har svara, altså broren, bort. Og det er nett der, idet det sikre glir bort, at låtten og skrifta manifesterer seg. Broren "går og ler mens han les". Og med det dunkle orakelsvaret hans står ein att med ei innsikt om det ein ikkje har innsikt om, nemleg "kvinnfolk".

Slik blir dette diktet til eit slag programdikt, fordi det sirklar inn noko av det eg oppfattar som vesentleg for denne diktsamlinga: Gjennom boka veks det fram eit portrett av eit eg som er strekt ut mellom det sikre og det usikre. På eine sida har han ikkje fast grunn under føtene, men på same tid veit han òg eit og anna om kor det er han står – anten han ser enka komma imot seg eller han sit på toget og ser tre personar stå ved ein planovergang. Det er med andre ord ei mogen og vel fundert visse om det uvisse me møter her, og som på ein svært inntagande måte løyser seg ut i ein behageleg tryggleik.

Og eg må seia eg likar dette. Småmorosamt, kjekt og uforståeleg som møtet med … ja, ei frekk enke kanskje? Ein debut som lovar noko, når forfattaren får betre grep om diktsamlinga som sjanger og får reindyrka humoren sin (dikta om sex er til dømes ganske håplause, fordi dei er så preglause i sitt poetiske alvor). Kanskje ein framtidig kultforfattar.

Den siste av dei vaksne er Torill Hvalsengen, som eg ikkje har skrive om før. Hos henne er forma, eller kanskje rettare subjektet sin status, av ein litt annan karakter enn i bøkene ovanfor. Biletspråket er vridd, nærmast psykotisk i denne boka. Dvergsang har energi og framandkjensle som Rimbaud sine storbyskildringar i Ei årstid i helvete, og nyttar seg av den same "sansemessige irrealiteten":

Drømte om et liv

uten hunger, rista
flaskene tomme     Varma mørket
i groper av stål     Pulveriserte lyset

mens lengselen vokste, patta på hjertet
med dyrelepper

Dette diktet gjev kanskje ikkje så mykje meining i seg sjølv, med mindre ein oppfattar kva det er tale om når det står at den som talar "varma mørket / i groper av stål". Men dette blir nok tydelegare om ein ser det i samanheng med ei rekke formuleringar andre stader i boka: "Rappa hvite piller, varme // som linedansere / fulle av fjær". "Timene gikk i oppløsning / som tabletter i vann". "stramma huden // så blodårene ble synlige". "Torner i huden / Skarpe blikk // av ru bedøvelse". Og så vidare.

Det Hvalsengen altså gjer, er at ho knyter saman rusens "sansemessige irrealitet" med den modernistiske/lyriske tradisjonen for å gjera dette same. Og på den måten vinn ho, på ein paradoksal måte, tilbake røyndomen gjennom å søka seg bort frå den vanlege forståinga av han. Dikta skildrar rusen på rusens eigne premiss, og endar derfor opp som ei røyndomsnær skildring: Eg er sjølv ikkje så innsett i dette, men eg har fått klar forståing frå meir røynde personar om at dikta sine russkildringar ikkje er uefne i det heile tatt.

Til saman etablerer boka ei utvikling, eller i alle fall ei forståing av ei livsutvikling, frå fødselsaugneblinken fram mot eit (ein venns?) dødsfall. Ei hard bok, vond og valdsam, men absolutt ikkje fri for gode formuleringar:

Smaken av oppkast
var forbausende
ekte     Som om kroppsvæsker
var hele språket

Jeg samla alfabetet
på underarmshuden

et presist sekund

var livet
nært, en hundetunge

slikka meg i ansiktet

Eg kjenner ikkje Torill Hvalsengen si livshistorie, og ikkje er det viktig heller. Eg opplever dikta som ekte, og det er det som betyr mest for meg.

Dei unge

Fire forfattarar er fødde i 60-åra:

Mona Høvring (f. 1962): IIK! Ein dialog. Gyldendal.
Ole Halvorsen (f. 1964): Tobakk. Oktober.
Siv Kristin Rotevatn (f. 1964): Identiske erfaringer. Aschehoug.
Arne R. Pettersen (f. 1964): Kjøttøyeblikket. Cappelen.

Dei unge har ambisiøse prosjekt. Dei er intellektuelle, boklærde og tenkande forfattarar som driv dristige prosjekt. Råe dikt med utgangspunkt i religiøs høgstil (Pettersen), dikt der orda endrar tyding og blir plasserte i nye og i kvardagsspråket umogelege samanhengar (Halvorsen), kresen prosalyrikk med framandord og litteraturteoretiske omgrep (Rotevatn) eller dikt med utgangspunkt i antikken (Høvring).

Det ser ut til å vera ein trend på 90-talet i å ta utgangspunkt i det før-moderne, gjerne til og med det antikke, når ein skal til med å skriva litteratur. Døma på dette er fleire, men i høve til Mona Høvrings debutsamling IIK!! Ein dialog er det særleg éi anna bok eg kjem til å tenka på: svenske Lotta Olssons 1995-debut Skuggor och speglingar, som baserer seg på myten om Persefone, som blir halden fånga i det underjordiske av den kjærleikssjuke Hades.

Også Høvring tek utgangspunkt i det antikke, og i ei historie om ei kvinne som lid vondt på grunn av ein manns frustrerte kjærleik. I den korte introduksjonen til samlinga heiter det:

Den greske lyrikaren Arkhilokhos var trulova med ei kvinne, Neobulé. Av ukjende grunnar braut Lykambes, far til Neobulé, trulovinga. Etter dette blei Arkhilokhos så forbitra at han skreiv smedevers om Neobulé, søstera og faren. Ryktene vil ha det til at desse tre gjekk og hengde seg då versa blei offentleg kjende.

Det som er grepet i IIK!! Ein dialog, er at Neobulé kjem til orde. Mellom spreidde sitat frå Arkhilokhos' hånande vers kjem det nye tekstar, der denne gamle historias tause kvinne presenterer seg og i viss mon tek til motmæle. Dette skjer ikkje i ei gamle versemål, slik som til dømes i Olssons sonettsvitte, men derimot i den moderne, eksperimentelle forma som først og fremst kjenneteiknar dette hundreårets lyrikk. Og når denne forma blir dobla opp av samtidsreferansar som "Kvinner og klær" og "romferga", då er det i alle fall ein ting som er sikkert: Dette er ikkje lettvint pastisj.

Derimot har ein å gjera med ei utfyllande fortolking, så å seia, som ser mellom linjene i det Arkhilokos skriv og forsøker å trenga inn til ei mogleg synleggjering av den personen han jo gjennom sine nidvers heilt openbart syner at ikkje berre er til å kimsa av. Utfyllinga er altså forankra, i vår tid, og gjev derfor boka eit stort spenn, mellom den antikke Arkhilokos raseri og den nåtidige forfattarens empati.

Men la oss sjå nærmare på eit av dikta, henta frå den første bolken. Tekstane her skildrar ei kvinne som er i vatnet, og som kjempar seg opp or det. Alle saman er meisterleg laga. Ikkje minst den siste, der rørsla opp på land er sluttførd:

VED GYRAI-FJELLET

Fiskane er tørste.
Med fiskarkniven mot strupen græt dei
mot Det stille havet

Etterpå:

Vere i fiskarkona sin mage
Ømt høyre lyden av kvit mjølk
og det rapande barnet

Vere våt mellom beina
Ikkje av lyst

Det er ei merkeleg rørsle dette her. Først fisken som gret i møtet med fiskaren. Så ei oppleving av å vera inni kona hans når ho diar barnet deira. Og til slutt noko som kanskje er barnet som har pissa på seg. – Mest som eit krinslaup, der dei tørste fiskane – dei som ikkje er i sitt rette element – blir dregne inn i familiesirkelen og endar opp som avskyeleg og avskyande kloakk.

Ein fattar jo at dette har noko med bokas overgripande perspektiv, noko med Neobulés skjebne å gjera. Og på dette nivået fungerer boka godt, svært godt. Særleg i starten, der dei gode dikta kjem på side etter side. Mindre klar er kanskje slutten, der det ser ut til at det oppstår ei eller anna form for harmonisering, utan at eg har heilt klart føre meg kva denne harmoniseringa går ut på. – Ei akseptering av det som har skjedd, kanskje, og ei innsirkling av det gode som trass alt har vore?

Ikkje veit eg. Men det er nå heller ikkje sagt at alt skal vera så tydeleg at ein får auge på det slik med det same. Og det er heller ikkje tvil om at dette er ei særs, særs overtydande debutsamling.

Dei tre andre "60-talistane", som alle er fødde i 1964, har eg ikkje skrive om før.

Ole Halvorsens debut Tobakk er ei bok som kanskje kan minna litt om eit møte mellom Jon Fosses tydingsglidingar og Rune Cristiansens surrealistiske meiningsbrytningar. Til dømes i dette diktet her, som eg likar svært godt:

Grønsken i hjertet
tømmer en skog
Fruktforeningen føres bort
bål bæres inn. Her nøler forsnakkelser
Hudpauker og gamle lys
går her i bare tinningen. Om høsten?
ja, om høsten
piassavamørk

avstamma, hysterisk

Det fine med dette diktet, og med Halvorsen på sitt beste, er at det faktisk stig ei kjenslevârt og attkjenneleg oppleving opp av dei merkelege kombinasjonane. Ein får ei direkte – ja, eg nyttar ordet oppleving ein gong til – oppleving av at det er haust her. I alle fall får eg det.

Det grøne har trukke seg tilbake til hjarta, parallelt med sevja som drar seg tilbake til stammane. Det som skal bli til nytt og sjølvstendig liv, møtet mellom dei ulike individa, er borte. Det kjem ein eld, ei nøling, men denne er ikkje i det ytre og kroppslege, men derimot i individet sjølv: "i bare tinningen". Slik er hausten, i ei skildring som skapar samanheng mellom mennesket og natursyklusen på ein mest klassisk eller i alle fall 1950-talsaktig måte.

Eg må innrømma at eg har valt nett dette diktet fordi eg forstår det, fordi eg kjem inn i det. Andre stader er det meir uklart kva det er tale om, og kva kjensler det er tekstane appellerer til. Men det går ein sikker diksjon på tvers av denne samlinga, ein diksjon som jamvel om eg tidvis berre får vage aningar om kva der er som står på spel, likevel held fram med å lesa av god lyst.

Strået i hatten, ømt

forfløine øyne i måneskinnslampen
Komme, hylledyp
i hekketida
med små gaver og litt drivis, åpne

det i plasteret

Eg forstår jo at det er snakk om eit stevnemøte og litt til dette her, trur eg. Og sjølv om ein del av dikta ikkje er like gode som dette, og nokre av dei lukkar seg inne i nærmast private tydingsbanar, så nøler eg ikkje med å slå fast at Ole Halvorsen er ein mann med mykje gåande for seg.

Best av alt er at dette berre kan bli betre, når han greier å vera på høgd med seg sjølv gjennom ei heil bok. – Og kanskje òg set inn litt meir energi på å laga ei bok, og ikkje berre ei rad tekstar?

Desse små innvendingane er likevel ikkje nok til å endra på hovudkonklusjonen: – Ein solid debut! Vel blåst!

Siv Kristin Rotevatn skriv prosalyrisk, eller i alle fall prosalyrisk orientert. Identiske erfaringer er ei lågmælt bok, ei bok der eit akademisk orientert tankespråk møter eit sensibelt blikk for det mjuke og flytande:

[Nevers]

Hun fortsetter å lage avtrykk i sanden,
forlater ikke denne handlingen,
klarheten rundt ingenting –

så lenge vannet reflekterer
alt som ikke er
vann

Motsetnaden mellom avtrykk i sanden og bilete i vatnet er grei, og denne søkinga ut mot det meiningslause er etter mitt syn fin. Og dette er nok Rotevatn på sitt beste: Her oppstår det eit bilete, og ei spenning inne i dette biletet som opnar for det ein kan kalla ein poetisk refleksjon.

Meir usikker er eg på ein tekst som denne, som kjem like etter:

[Erfaring]

Historien begynner
i det kondenserte solskinnet
der skygger setter igang små hendelser,
der vilkårlige størrelser forkorter og begrenser seg
til intervaller av varm/taus –
Men fordypelsen ligger i forløpet.

Eg kan forstå ambisjonen om å løfta det heilt tenkte ut i ein poetisk refleksjon, og sjå om ein kan få til eit dikt som rører seg utanfor dei konkrete bileta, som ikkje avset noko bilete. Og kanskje peikar bokas tittel mot eit tangeringspunkt, mot ein samanheng mellom tekstar som til dømes dei to eg har sitert her. I alle fall er det fullt mogleg å sjå det slik, som ei ambisiøs avsøking av ei spesifik og ikkje så reint lite poetisk forståing av tilværet.

Så får det vera opp til den einskilde å avgjera om dette er ein type lyrikk ein vil vera med på, eller om det kanskje er litt for kaldsmidt og tankekonstruert.

Arne R. Pettersens Kjøttøyeblikket er ei bok med mykje energi. Dikta har høg puls, med ein intensitet og eit høgrøysta engasjement. Prosjektet ser ut til å vera ei sameining av ei fandenivoldsk, heseblesande innstilling med ei påkalling av det guddommelege:

Oppvarmingskrigene er over Herre

Pilegrimskjøttet damper ved foten av Ditt fravær
Jeg har lest at Du elsker og ler Herre
Hvor er Din kjærlighet avmerket
Hvor stråler Din latter
Oppvarmingskrigene er over Herre
Slektene råtner ved foten av Din taushet
Slektenes lidelse vitner ikke om seier
Er Du uskyldig i denne slektens blod Herre
Er Du like ren etter århundrenes skrik
Oppvarmingskrigene er over Herre
Veldige ladegrep stiger opp i vårt mørke
Himmelen er for sent Herre

Slik eg forstår dette, siktar tittelen Kjøttøyeblikket til dette som kjem til slutt her: at "Himmelen er for sent", at det kjem til eit punkt i den dennesidige, kjøttfylte og konkrete røyndomen der ein oppdagar at guddommen er fjern og abstrakt – og at denne distansen berre er ei orsaking for å kunna halda fast på eit gudsomgrep i ei verd som ikkje er god i det heile.

Det gode med dette diktet, og med boka, er energien og røysta. Det dårlege er at det ikkje når inn til noko som helst konkret, og at spørsmåla etter mitt syn er like djupt diskuterte i religionstimar i ungdomsskulen: "Om Gud finst, korfor er det då så mykje ondskap i verda?" Eg er ikkje nøgd med dette her i det heile tatt. Les heller fjorårsboka Missa av Knut Ødegaard. Dér har du religiøst orientert eller interessert lyrikk som rører ved noko.

Dei pur unge

Fire forfattarar er fødde i 70-åra:

Nils-Øyvind Haagensen (f. 1971): Hender og hukommelse. Cappelen.
Pål Gitmark Eriksen (f. 1973): Fangevokterens skritt. Gyldendal.
Silje Vethal (f. 1973): Terreng. Tiden.
Gunnhild Øyehaug (f. 1975): Slaven av blåbæret. Samlaget.

Dei pur unge er dei som tydelegst knyter seg opp til kjende førebilete. Tor Ulven (Gitmark Eriksen), Ulven og Tone Hødnebø (Vethal), Kate Næss – om ikkje så tydeleg (Øyehaug) og beat-/on the road-litteratur (Haagensen).

Den beste av desse, Gunnhild Øyehaug, er også den mest sjølvstendige. I utgangspunktet var det ikkje godt å seia kva ein skulle venta seg utifrå tittelen på boka, Slaven av blåbæret. Surrealisme, kanskje. Eller naivisme. Eller begge delar på ein gong? Ikkje visste eg. Men truleg var det nok nærmast det surrealistiske eller absurde diktaren hadde hatt i fram- eller bakhovudet, sidan boka inneheld dikt der det er tale om å "henge seg grønpupilla i fikentrea". Og om å ha "hovud av krystall":

Krystalldokkehovud

Gje meg eit hovud av krystall.
Ta bort den buktande
hjernemassen, og vri på meg
eit glasklart og kaldt hovud
blankt og gjennomsiktig
fylt av éin rein tone
frå nasetipp til øyreflipp
flapp

Men det er i så fall ein veldig dempa surrealisme ein har med å gjera. Det er meir som om diktet opnar opp mot det surrealistiske utan for alvor å ta steget over i det. På same måte som Gunvor Hofmos klassikar "Fra en annen virkelighet" aldri heilt gjev opp den første, den vanlege røyndomen, reflekterer Øyehaugs dikt over det å ha "krystalldokkehovud", men heile tida gjennom "den buktande hjernemassen" som altså skal erstattast.

Og her, ved denne grensa, er det vel vanskeleg å oversjå den åpenbart negative forståinga diktet og tittelen tillegg dette utanfor det vanlege. Å ha "krystalldokkehovud" med "éin rein tone" i, kan kanskje oppfattast som å vera strengt rasjonell og einsretta. Eller eit bimbo-nek eller ei Barbie-dame av verste sort. Og at det er dér, i dét punktet at diktet løyser seg ut i den naivistiske klangleiken "flipp flapp" er vel ikkje så underleg i alle fall: Anten oppfattar ein det som det samansette som slår igjennom hos den som ikkje kan vera eintydig rasjonell, eller så ser ein det som uttrykk for det tanketomme dokkehovudet, som jo tittelen trass alt signaliserer at ein har med å gjera.

Dette aspektet er elles eit av mønstra ein finn att i denne boka, der det er fleire slike dikt der mannens kontroll over kvinna blir knytt til det meir eller mindre surrealistiske, og eit par ganger med eit onomatopoetisk "ding ding" eller liknande til slutt. Eller utan:

Spegel

Ser seg sjølv
i hans taktstokk

I årvåken stille
ser ho naken ut
ein konsertpianist
just entra scenen
tolkar
av eldgamle tonar

Noko eg likar godt ved dikt som desse, er at dei så tydeleg avset det biletet dei er ute etter. Det er ein tillit til eiga skapingskraft her, ei insistering på tyngda i bileta som gjev ein autoritet og eit klarsyn som gjer dikta strame og presise. Rett nok er det eit par ganger i løpet av boka at dette glepp, men i samlingas betre tekstar (og dei er det mange av) er det som her, ei heilt åpenbar forskyving over mot den alternative tydingshorisonten. Og slik, idet den kontrollerande rørsla og diktets biletlege overskriding blir parallelle, får ei rad av dikta i bokas andre, den midtre delen eit (eg vågar meg på ordet) feministisk preg.

Feministisk, ja, fordi det altså er tale om å bli til noko på grunn av mannen, og gjennom mannens kontroll. Til dømes slik at mannen som dirigerer i det nyss siterte diktet kan gjevast utvidande tyding, som ein dominerande faktor for kvinnas handlingar. Slik får jo også den avsluttande formuleringa om å vera "tolkar av eldgamle tonar" ein djupare botn. Og sjølv om dette ikkje er det einaste, så er dette absolutt ein dominerande tone i denne delen av boka.

Meir uklart kan det vera kva forfattaren er ute på før og etter, i den innleiande delen "snipp" og den avsluttande "snute". Men i den første delen er det i alle fall ein del dikt der det biletlege er noko ein nærmar seg, noko ein søker mot. Til dømes blir "livet" knytt til "den brennmaneten som streifar låra mine". Og det er tale om å springa "inn i ei ny tids løe". Dessutan er det ein del dikt av meir metapoetisk karakter her, slik at det til saman kan sjå ut som om bokas subjekt her i byrjinga nærmar seg det erotiske, kunsten og det biletlege ad nærmast tradisjonelle vegar, før dette altså blir vendt til det kvinnefiendtlege og styrande det får karakter av i den andre delen. Så på den måten er det tale om ein naudsynt omveg, kan ein hevda. Og når det er sagt, så skal det altså leggast til at også ein heil del av tekstane her faktisk er direkte gode. Heilt på høgde med kva som helst. Særleg dei siste, dei rett før vendinga.

I bokas siste del kan det sjå ut som ein på ny vender tilbake til eit perspektiv eller ein ståstad som er meir i slekt med dei innleiande tekstane enn med dei undertrykkings-fokuserte i midt-delen. Visse av dei er også her metapoetiske, og fleire av dei handlar om å møta dei tradisjonelle bileta på venleik. Men søkinga ser på dette punktet ikkje ut til å vera så famlande som i første delen, og heller ikkje så pessimistisk som i den andre:

I det blå

Med haldninga til ein østers
gjennom havet
av menneskelege tolkingar.
Knip eit sandkorn,
lèt irritasjonen vekse
til ein skinande lengt
etter perlefiskaren

Her, i denne homérske similen (samanlikning der det ein samanliknar med tek over tydingsplanet i teksten på ein så omfattande måte at det opphavelege tydingsfeltet blir sekundært), blir me vel presenterte for håpet om å møta den eine som kan sjå gjennom den tidlegare uttrykte frustrasjonen og sjå det vakre nettopp i den. Og ikkje minst: som kan gripa aktivt inn og henta dette ut. I alle fall er det råd å sjå det slik, som uttrykk for ei meir forsonande eller i alle fall håpefull innstilling.

Og nettopp dét at det er ein slik innfløkt simile som blir nytta til å uttrykka dette, at det er den doble kodinga som opnar opp mot det harmoniserande, etablerer dessutan ei parallellitet mellom lesaren og "perlefiskaren", mellom den som kan nøsta ut teksten og den det blir lengta etter. Slik får boka i seg sjølv eit inntagande preg av kommunikasjonsakt, fordi ho gjennom sine eigne rørsler gjer synleg nettopp den moglegheita som her mot slutten blir stilt opp som det attråverdige. Overskridinga til det biletlege, som i utgangspunktet var det negative, blir positiv idet det blir fulgt opp av ei handling frå den som ser den heilskapen det negative går inn i. – Snedig, tykkjer eg, og i høgste grad uttrykk for kontroll over diktsamlinga som sjanger.

Alt i alt er dette ei vellykka diktsamling, og då meiner eg ikkje berre som debutbok betrakta: eit heilskapleg og velfundert kunstverk, ei bok du kan dra fram og lesa om att i morgon. Og i overmorgon.

Silje Vethal debuterer med samlinga Terreng. Og i ei vakkert oppsett bok, med tiltalande layout og hard perm, er det mykje å gleda seg over for den som likar – ja, den verkelege finsmakarlyrikken, kanskje.

På ein måte er denne samlinga mest ingenting. 40 prosalyrisk orienterte tekstar, 30 av dei 5 liner lange eller kortare, utan meir enn heilt vage aningar om ei utvikling. I ord ikkje stort meir enn knappe fire sider av ein roman, altså. Så det er heilt klart at det heng mykje på kvar formulering her, at ein kan venta seg å få noko mellom linene med på kjøpet.

Og dét får ein:

Ved siden av deg er ansiktet en kupert flate i mørket.
En sakte vridning i forhøyningene, flaten forskyves,
     og mørket har blitt et annet,
ansiktet har blitt en annens.

Slik eg forstår dette, handlar det om speglbiletet i togvindauget eller noko slikt. Og teksten er fint samstemd, både mot bokas Terreng som boktittel og mot den identitetsorienterte tematikken som går gjennom samlinga på tvers.

Det er jo elles påfallande kjøleg, dette her. Vethal representerer ein skrivemåte ein kanskje først og fremst forbind med 80-talets mest intellektuelle og isolasjonsorienterte lyrikk. Eller er det Tone Hødnebø eg tenker på? I alle fall er det nok slik at fleire, etter å ha vendt seg til den meir opne skrivemåten som dei fleste av dagens unge lyrikarar svergar til, først og fremst vil få tankar om litt eldre og meir mekanisk orienterte forfattarar som til dømes Tor Ulven. At eit av dikta – det på side 19 – tek utgangspunkt i det same biletet som Ulven nyttar i prosadiktet "Obligatorisk undervisning" (!), burde vel vera talande i så måte.

Men det er skikkeleg godt gjort, dette her. Og då er det vel ingen grunn til å klaga?: "Dette er ikke fiksjon: / Over inngangen til en kirkegård i Göteborg sentrum (trikken skramler forbi) ordene: Tänk på döden // Innenfor kan man regne seg fram til de avdødes levealdre // Tegningene man lager som barn: Silje 5 år / Noen ganger er trærne akkurat slik de var i tegnefilmene, / skyggeteateret, løvverket, den glidende bevegelsen fram bak det svarte, bukkende, uhyre sakte"

Dette er, kort sagt, ei flott debutsamling. Og ei bok som bærer med seg løfte om noko endå betre, når forfattaren etter kvart får endå meir av eit eige grep om det materialet ho tek utgangspunkt i.

Pål Gitmark Eriksens debut heiter Fangevokterens skritt. Og i den innleiande bolken, som deler tittel med samlinga, handlar dikta nettopp om det å vera innestengd og om å høyra lydar ein ikkje er heilt i kontakt med.

I den andre og siste delen, som heiter "Forvarsler", og som inneheld 36 av bokas 55 dikt, blir dette vendt om: Utsegnssubjektet kjem ut i verda, møter menneske og opplever jamvel seg sjølv på ein utanfrå og inn-måte.

Samstundes blir det, i alle fall for meg, klart allereie i den første av tekstane i denne andre delen at me står overfor ein forfattar som har mykje sams med Tor Ulven:

De svake vindpustene
gjennom hagen

Forvarsler om høst,
når uværet samler seg
til dystre orgelkonserter
Jeg raker løv
og beskjærer trær

Inni meg hyler beinpipene

Gitmark Eriksen evner ikkje enno å skapa den isoleringa av einskildordet som får kvar minste detalj i Ulven sine beste dikt til å gløda. Men i dei biletmessige oppstillingane, i interessa for dette varige, upersonlege som kjem til å stå etter oss når me ein gong er borte, der er dei to forfattarane heilt på linje med kvarandre. Og særleg tydeleg blir dette når ordet til slutt på sett og vis blir overlate til beinpipene, slik at det er skjelettet og den kommande undergangen/hausten som talar til mennesket som står der og legg livet rundt under seg. Dette er ei oppstilling heilt i Ulvens ande.

Men epigoneri er ikkje dette. Meir som ei respektfull vidareføring. At dette er meininga viser debutanten heilt tydeleg når han i eit av dikta gjer bruk av eit velkjend Ulven-bilete: "Jeg lytter til / båndsuset på / uinnspilte kassetter // mens uroen / vokser / rundt meg". Og vidareføringa ligg, så vidt eg kan sjå, i at Ulvens oftast uforsoneleg einsame eller mekanisk reduktive modus er erstatta av ting som empati, samvær, familie. Og på den måten blir Ulvens "posthume modernisme" til noko menneskeleg att, men med dei same føresetnadene dunkande under.

Så får det vera opp til den einskilde å avgjera om han finn dette for lite sjølvstendig, om det er for lite originalt å syna så tydeleg slektskap med ein på det aller nærmaste samtidig forfattar. Sjølv har eg – etter eit par timars vurdering – kome til at det i alle fall for meg går heilt greit å akseptera dette som individuell og god kunst. Men eg ser jo framleis problemet.

Nils-Øivind Haagensen debuterer med samlinga Hender og hukommelse. Og her har me med ein poserande forfattar å gjera, ein som legg opp til ein breidbeint og røff sjargong om fyll og havnekneiper. I alle fall i den første helvta av boka. Ein sekvens som dette kan vera typisk: "jeg sitter på en bar i Market St. / (snart full) / jeg har bodd hos Sara noen uker / det er greit / det er det samme for henne".

Og dette blir vel kanskje litt vel jypling-aktig, på ein måte. For det kan godt vera meininga at me skal sjå gjennom dette landstrykar-romantiserande opplegget, sjølv om det ikkje på nokon måte er klart at det ligg ein slik distanse her. Og ikkje hjelper ein slik godvillig lesemåte heller. For det blir i alle høve uinteressant å lesa desse tenårings-verdsvande dikta, der motsetnaden står mellom ei Bukowski-hard utside og småe minningar om eit melankolsk indre. Som døme på dette siste, det mjukare, kan sluttformuleringane i diktet eg siterte frå ovanfor stå. Det sluttar slik: "ytterst i fingrene balanserer / en lengsel / en gang var livet en lengsel / nå er det dette". Slik kan ein vel òg sjå på dirringa i hendene til ein som har vore på fylla for lenge.

Nei, då er det meir svev over den siste snaue helvta av boka. Der møter den reisande ei jente, som han gjer gravid, og som gjennomlever eit svangerskap med komplikasjonar som etter kvart fører til at det blir avbrote. Han forlet henne, og dikta i denne sekvensen vekslar mellom her-og-nå-skildringar og tilbakeblikk, i ei fordobling som svarar til bokas tittel, Hender og hukommelse: fysisk nærleik og minner om det same, eventuelt det som hender og det ein hugsar.

Her får diktaren meir å arbeida med, meir konkret stoff enn berre sjablongmessige oppstillingar. Og dette smittar tydelegvis over på uttrykkssida også. For nå blir dikta betre, mykje betre:

jeg har bare et foto av henne
det er utydelig
(en dobbeltbrytning, et farvelandskap)
et foto av den gamle sorten
ni ganger åtte med hvite rammer
hun sitter på en murkant
og ser dritfornøyd ut

det er midt på natta
jeg holder henne opp over meg
prøver å se det for meg

den sorte kjolen
de tørre fingrene
og hva det nå var hun satte opp håret med

bildet er blitt bretta
og en hvit skygge, en ukomplisert figur
deler henne i tre

men en eller annen ukjent faktor
(lebestiften? bhen? latteren?)
gjør henne urimelig vakker
vakrere nå
som vi ikke lenger er de samme
nå som fingrene mine stryker papiret
og ikke kinnet hennes
i stykker

Her er det noko på spel. Og då tenker eg ikkje berre på det konkrete, det desse dikta handlar om, sjølv om det også er viktig. For her kjem det dessutan inn ein refleksjon kring det estetiske, ein refleksjon som så vidt eg kan sjå går tvers gjennom dette diktet: fotoet blir utgangspunkt for at han forsøker å sjå henne framføre seg. – Frå ytre bilete til indre bilete, altså. Men han vender straks tilbake til det ytre biletet att, til fotoet, og dér finn han henne faktisk vakrare enn ho eigentleg var då han var saman med henne. Det fysisk nærværande biletet får høgare estetisk verdi enn den fråverande fysiske manifesteringa av jenta, slik at den fotografiske avbildinga faktisk blir vakrare enn objektet ho står i eit ein-til-ein-samband med.

Og noko av eit kjernepunkt her, såvidt eg kan sjå det, er dette med at biletet er eit ufokusert og i tillegg bretta og delvis øydelagt foto. Dette tangerer ikkje berre det faktiske i boka, at det er noko som går i stykker inni henne, eit kommande menneske, men rører dessutan på ein forunderleg måte det openbare sambandet mellom dei to punkta i tittelen, mellom det som hender og det me hugsar: Minner er hendingar som har gått i stykker, som ikkje er til lenger. På same måte som alkoholikarens dirrande hender er ei minning om saknet som har gått i stykker, er også alle andre minner manifesteringar av ei estetisering av det som ikkje lenger er heilt. Og då går plutseleg boka opp. Då blir ho med eitt til ein refleksjon med både poeng og estetisk kraft.

Det er i det heile slutten som gjer Hender og hukommelse til ei meiningsfull og gjevande bok. Som heilskap er ho til helvta mislykka og til helvta vellykka. Men dei siste 26 sidene er altså gode. Og dét er jo ikkje dårleg i det heile tatt. Og så kan eg jo legga til at Ingunn Økland i Aftenposten heldt fram nett denne boka som den mest vellykka, i ei melding der ho òg tok føre seg debutantar som Øyehaug og Hesjedal.

Om å lesa dagens lyrikk med empati

Slik eg ser det, er det eit visst mønster som kjem fram når ein ser på desse tre gruppene av debutantar. Eg har allereide nemnt kva dette mønsteret går ut på, men eg gjentek det i alle fall: Dei vaksne fokuserer på røyndomen. Dei unge er intellektuelle. Og dei pur unge har tydelege førebilete.

Den som har finlese dei einskilde avsnitta ovanfor vil sjå at dette er ei aldri så lita forenkling, men i alle fall. Og eg trur denne samanhengen mellom fødselsår og interessefelt er ganske logisk: Dei som er fødde i 40- og 50-åra har vore rundt 20 år då den røyndomsorienterte litteraturen var det som gjaldt. Dei som er fødde i 60-åra har blitt vaksne samstundes med at den meir intellektualiserte 80-talslitteraturen sto fram. Og dei aller yngste, dei står jo på ein måte fram samstundes med seg sjølv.

Om eg ikkje tek heilt feil, så er til dømes den vaksne debutanten Per Jonassen den same som den pur unge mannen som hadde prosalyrisk tekst på trykk i Vinduet 2/71. Då var Jonassen 24 år, like gamal som dei pur unge debutantane er i dag. Og det skulle jo berre mangla at han ikkje skulle ha blitt farga av leveåra sine, og av det litterære klimaet på 70-talet. (At det var Kjell Heggelund og Jan Erik Vold som redigerte Vinduet på denne tida, seier vel det meste.)

Det interessante er, slik eg ser det, at det skjer ei transformering av desse generasjonsopplevingane når forfattarane debuterer. Dei tek med seg perspektivet sitt inn i eit møte med dagens lyriske horisont, slik at ein forfattar som Jonassen likevel står fram som ein mann for 90-talet, og ikkje berre som ein relikvie frå ei anna tid.

Dette er kanskje innlysande for dei fleste, når ein først seier det. Ja, kanskje er det ikkje nokon djupsindig observasjon i det heile. Men personleg trur eg det har noko føre seg å sjå litteraturen på denne måten òg, og ikkje berre på det vanlege viset, det ein legg størst vekt på tida då boka kom ut. Av og til spelar det òg ei rolle kor tid mennesket kom ut …

Elles er det sagt mange gonger før at den nye lyrikken er opnare enn den som kom ut på 80-talet. Og det er nok sant, i alle fall om ein ser det under eitt. Det finst unge forfattarar i dag som skriv i ein lettare tone enn for femten år sidan. Men som denne vesle artikkelen har peika på, er det også ein del debutantar som ikkje på nokon måte er enkle eller lett tilgjengelege. Og desse høyrer òg med til biletet.

Snarare trur eg ein har å gjera med ei frigjering. Ein del av 80-talets tone kan oppfattast som eit krav om intellektualisering, som eit krav om å basera skrivinga på avanserte modellar og eksotiske førebilete. I dag er dette meir valfritt, kan det sjå ut til. Og det er ikkje naudsynt å vera så gravalvorleg og vanskeleg å forstå. Eit godt døme på dette nye er etter mitt syn Mona Høvring, som kombinerer det ambisiøse førelegget med ei tekstskriving prega av noko eg gjerne vil kalla engasjement, glede og glød, og som eg gjerne vil nytta som karakteristikk av den nye lyrikken.

I det heile meiner eg det er all grunn til å sjå med velvilje på dagens lyrikk. Det har ergra meg grueleg at Per Olav Kaldestad for nokre år sidan gav ut ein pamflett om den norske lyrikkproduksjonen frå 1995, og at han langt på veg har fått stå uimotsagd i sin karakteristikk: Han oppfattar dikta som velgjorde, men skrivne med utgangspunkt i velprøvde og risikofrie posisjonar. Denne påstanden er eg i og for seg ikkje usamd i. Men det som ligg bak, er Kaldestads 70-talssyn på tilværet, og der er "farleg" ein merkelapp for alt som er bra (det var viktig å vera "farleg" på 70-talet, det ville seia at det etablerte hadde noko å frykta).

Kaldestad bit etter mitt syn seg sjølv i halen når han mot slutten av skriftet sitt gjev eit døme på si eiga dikting frå denne tida, eit dikt som heiter "Kunst i stova", og som – heilt i tråd med programmet til den rørsla Kaldestad seier at han oppfatta seg som ein del av – handlar om kontakten mellom det folkelege og kunsten. Men kva er det som er så risikofylt med å vera ein typisk 70-talslyrikar i 1970-åra? Det er dét eg ikkje heilt forstår.

Dagens unge lyrikarar høyrer ikkje til noko bestemt rørsle. Dei har ikkje noko program dei er samde om. Fleire av dei tek opp praksisar frå 80-talet, men i meir kommuniserande og opne framstillingar. Og – rett nok – mange av dei skriv godt, men ikkje på nokon særleg innovativ måte. Derfor kan ein på ein måte tala om ei harmonisk tid, om ei tid der ein kan halda på med sitt og utforska tradisjonen og si eiga skriving på ein relativt uforplikta måte. Men uforplikta i høve til omverda er ikkje det same som uforpliktande i høve til kunstnarlege krav. Det forpliktande ligg, slik eg ser det, i kravet om at det skal bli god lyrikk utav det dei held på med.

Etter mitt syn må ei empatisk lesing av 90-talets lyrikk ha dette som utgangspunkt: at gode dikt er gode dikt, sjølv om dei ikkje er nye og spennande i forma, og sjølv om dei ikkje kan knytast opp til ei samla rørsle. Og dei beste av forfattarane innfrir dette kravet. Blant fjorårets debutantar må i alle fall Mona Høvring, Rune Hesjedal og Gunnhild Øyehaug oppfylla alle krav ein kan stilla til ei god diktsamling. Av andre 90-talsdebutantar kan vel Øystein S. Ziener, Brit Bildøen, Niels Fredrik Dahl, Bertrand Besigye, Cathrine Grøndahl, Sonja Nyegaard og Steinar Opstad vera forfattarar å merka seg.

Om ein les desse forfattarane med velvilje, og ikkje med krav om at dei skal oppfylla ei norm om kunsthistorisk fornying – ein term som langt på veg mista meining då det modernistiske prosjektet blei avløyst av ei meir postmoderne haldning på slutten av 70-talet – så er konklusjonen heilt klar: Norsk lyrikk av i dag er bra. Steinbra, faktisk.